Of we het nu willen of niet, ik kom maar gelijk met de deur in huis vallen; je gaat dood. Jouw lichaam zal op een dag niet meer werken zoals het doet terwijl je dit nu leest. Je hart zal niet meer kloppen, je bloed zal niet meer stromen en je ogen zullen voor altijd gesloten blijven. Er zal zelfs een dag komen dat je lichaam helemaal niet meer bestaat. Meestal is dat na twintig jaar zo, wanneer zelfs je botten volledig verdwenen zijn. Het kan natuurlijk ook zijn dat je lichaam wordt gecremeerd, dan verandert het gelijk in korreltjes as. Ik snap dat dit luguber kan overkomen, alleen is het wel de realiteit die we onder ogen moeten zien. De vraag is dan ook hoe jouw naasten zich jou zullen herinneren, zonder de aanwezigheid van je lichaam.
Eerder dit jaar overleed mijn moeder aan de gevolgen van borstkanker. Als een schok kwam het niet per se, want ze was al twee jaar bezig met de strijd tegen deze invasieve ziekte. Wat mij wel overviel is het vraagstuk dat ik hierboven introduceerde. Hoe kan ik ervoor zorgen dat, ondanks de afwezigheid van de fysieke versie van mijn moeder, ik straks toch aan haar kan blijven denken, en zo haar aanwezigheid kan voelen. Ik kwam er al snel achter dat dit mijn copingstrategie zou worden om om te kunnen gaan met de afwezigheid van mijn moeders lichaam.
In de week na haar overlijden kwam het idee bij me op dat ze bezig zou zijn met een reis. Dit idee ontstond hoogstwaarschijnlijk door een mix van Boeddhistische en Hindoeïstische verhalen die ik had gelezen over reïncarnatie. Toch probeerde ik het eigen te maken door er zelf een twist aan te geven. Voordat mijn moeder begraven zou worden, werd haar lichaam eerst nog een week lang opgebaard, zodat haar geliefden afscheid konden nemen van haar fysieke omhulsel. Ik merkte al snel dat dat voor mij erg goed werkte, want het gaf mij de kans om de transitie te maken van het zien van mijn moeder als iets anders dan een menselijk lichaam. Het gaf me de tijd om na te denken over het gemis, maar ook over hoe ik dat gemis zou kunnen verwerken door haar aanwezigheid te verplaatsen naar iets dat ik nog wel met mijn ogen kan waarnemen. Ik kwam erachter hoeveel waarde ik eigenlijk hecht aan het zien van mijn geliefden en hoeveel emotionele betekenis hun aanwezigheid in fysieke vorm voor mij heeft. In iemands ogen kijken, ze een knuffel geven of er eentje krijgen, dat zijn momentjes waarbij je zielsveel liefde voor iemand kan voelen. Maar toen dat niet meer kon, moest ik zelf een manier vinden.
Eerst wil ik een idee geven van hoe universeel het is dat mensen op zoek zijn naar een nieuwe vorm van aan wezigheid van iemands ziel. In Bali gelooft men bijvoorbeeld dat de geesten van voorouders samenkomen onder een banyanboom. Binnen het Japanse Shintoïstische geloof leeft het idee dat iemand na het overlijden een ‘kami’ wordt, en voortleeft als een deel van een rivier, als boom of als steen. Ditzelfde idee leeft ook voort in de Lakota cultuur, wat een inheems-Amerikaanse volk is dat gelooft in een vorm van herboren worden als een onderdeel van de natuur, bijvoorbeeld in een dierlijke vorm zoals een bizon. Deze voorbeelden komen niet veel voor in mijn cultuur. En toch kan ik hier veel inspiratie uit halen. Ik bleef achter met de ziel van mijn moeder, haar nalatenschap. Met zo’n ziel kan je ervoor kiezen om het te laten bij wat het is, als in; het lichaam is dood, dus dat is het… Of je koestert het juist door naar symbolen te gaan zoeken die je aan de overleden persoon laten denken; andere fysieke elementen die nog wel aanwezig zijn in je leven, zoals een boom, een steen of wellicht een dier. Zelf kan ik mijn moeder zien in het licht, in een vlinder en in het water. Alle drie zal ik ze toelichten.
In het licht, omdat op het moment dat mijn moeder haar laatste adem uitblies, mijn broertje op de fiets onderweg naar huis was, rond klokslag half acht naar boven keek, en een prachtige lichtverschijning door de bladeren zag. Hij vertelde dat toen hij thuiskwam aan mijn vader, die het een paar dagen later ook met mij deelde.
In een vlinder, omdat mijn moeder in de weken voor haar overlijden vaak in het ziekenhuis was. Een ziekenhuiskamer is meestal niet zo gezellig en het enige wat ze kon doen was uit het raam kijken. En wat zag ze daar? Een vlinder. Niet één keer, maar meerdere malen per dag. Het was alsof het ons iets probeerde te zeggen. Hier bleef het overigens niet bij, want tijdens haar laatste wandeling in het bos kwam er een vlinder op de arm van mijn vader zitten. En regelmatig als ik haar rustplaats bezoek, vliegt er een vlinder langs.
In het water, omdat ik de symboliek van water zo mooi vind. Het stroomt, het vloeit en het omzeilt alle obstakels die het in de weg zit. Dat kon mijn moeder ook zo goed en dat is iets wat ik graag van haar wil meenemen.
Door deze drie elementen kan ik mijn herinneringen aan mijn moeder blijven koesteren en herleven. En soms combineren ze zich; een vlinder die aan de oever van een rivier tijdens zonsondergang langs vliegt. Zo’n moment voelt dan bijna onwerkelijk.
Tenslotte wil ik als boodschap meegeven dat we ons moeten realiseren dat we ons lichaam te leen hebben. Dit omhulsel, ook wel ons ‘aardse kostuum’, zal op een dag los komen te staan van onze ziel. Hoe gewoon wij het ook vinden dat deze twee onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn, toch is het echt zo dat de dood om de hoek kan liggen. En dat geldt voor iedereen, alleen is het zo dat het voor de een iets duidelijker is dan de voor de ander. Iemand die in de terminale fase zit omdat deze persoon kanker heeft, weet dat hij of zij binnenkort zal sterven. Maar als jong mens ben je daar minder mee bezig. Ik wil dan ook niet zeggen dat je continu moet denken aan sterven, je bent als student vaak in de bloei van je leven. Wel is het belangrijk om de realiteit onder ogen te zien, namelijk dat we moeten realiseren dat onze lichamen kwetsbaar zijn en dat ze aandacht en verzorging verdienen. Tot op de dag van je dood is de ziel namelijk te gast in een lichaam. Zorg er dus goed voor. En weet dat als je ooit zelf afscheid moet nemen van het aardse omhulsel van een geliefde, symboliek je een helpende hand zou kunnen reiken in het voelen van de aanwezigheid van deze persoon. Zelfs als je een atheïst bent, want uiteindelijk gaat het erom dat je het verdriet van gemis kan vervangen door de blijdschap van het koesteren. Iets waar de Shintoïsten, Balinezen, en de Lakota uiteindelijk ook naar op zoek zijn. Geloven in iets dat misschien niet echt is kan zo magisch zijn, vooral als het gaat om iets dat zo abstract is als het nooit meer kunnen zien van het lichaam van een van je meest geliefde.
In het water, omdat ik de symboliek van water zo mooi vind. Het stroomt, het vloeit en het omzeilt alle obstakels die het in de weg zit. Dat kon mijn moeder ook zo goed en dat is iets wat ik graag van haar wil meenemen.
Comments