Rimpels wegdrinken

De queeste naar eeuwige jeugd

Tekst & beeld: Cosima Bas

‘Wat zie je wanneer je in de spiegel kijkt? Vind je jezelf mooi? Is je zelfbeeld verwrongen?’ De ene na de andere confronterende vraag galmt door de donkere gang. Aan het einde zie ik een lichtpunt. Daar komt het geluid vandaan. Ik loop door totdat twee grote witte doeken me insluiten. Paradijselijke beelden en geluiden wisselen kritische vragen en onheilspellende landschappen af. Ik word één met de videoinstallatie, daar in de Kunsthal in Rotterdam. Lonkt het verlangen naar eeuwige jeugd nu al naar mij?

Fountain of Youth; zo heet de installatie van Robert Fox, het eerste werk en meteen ook het pièce de résistance van de tentoonstelling ‘Youthquake’. Bezoekers die de cirkel durven te betreden, worden ondergedompeld in een digitale vorm van de fontein der eeuwige jeugd. Fox is niet de eerste die geïnspireerd raakte door deze mythische waterbron. Jong, aantrekkelijk, onaanraakbaar door de tand des tijds, genezen van ouderdom, dat zou een bad en een slok uit deze bron bewerkstelligen. Legendes over de helende fontein doen al duizenden jaren de ronde over de hele wereld. Het intrigeerde zowel schrijvers, kunstenaars als avonturiers. Allen gingen op zoek naar de magie die verhalen over de genezende en verjongende wateren beloofden. Men trachtte grip te krijgen op iets ongrijpbaars. Op de fantasie die eeuwige jeugd is. Dat dit louter een fantasie is, tracht deze tentoonstelling me duidelijk te maken.

Achilleshiel

Achilles, een figuur uit de Griekse mythologie en de held in Homerus’ epos ‘Ilias’, werd volgens de overlevering bij zijn geboorte ondergedompeld in een fontein van de in de onderwereld gelegen rivier Styx. In een poging hem onkwetsbaar te maken pakte zijn moeder, de zeenimf Thetis, Achilles bij de hiel vast en doopte hem in het water. Zijn hiel, die door de grip van zijn moeder het water niet raakte, werd zijn enige zwakke plek en uiteindelijk ook zijn dood. Ons verlangen naar onkwetsbaarheid is van alle tijden. Nog steeds trachten we hopeloos ons tijdelijk bestaan te verlengen en de tekenen van onze vergankelijkheid als mens te vervagen. Onsterfelijk is niemand, maar de tijd terugdraaien lijkt steeds beter haalbaar. Althans, de opties om er zo lang mogelijk jong uit te zien zijn aanzienlijk toegenomen.

De multimediale tentoonstelling ‘Youthquake’ in de Kunsthal in Rotterdam werpt een kritische blik op dit tijdloze verlangen naar eeuwige jeugd. Op onze obsessie en queeste naar blijvende schoonheid die, volgens velen, rijmt met de jeugd. Aan de hand van fotografie, video en mode brengt de tentoonstelling de visies van verschillende kunstenaars samen in een poging een overzicht te bieden van de rol die jeugdigheid speelt in onze samenleving en waarom we schoonheid gelijkstellen aan jong zijn.

Wilde jaren

Terwijl ik een vader en zijn zoon hoor discussiëren over de invloed die sociale media heeft op de manier waarop we ons kleden, loop ik een zaal vol met aangeklede kinderpoppen binnen. Een paar grijze koppen staren ernaar en blijven lang bij de bordjes staan. Pas vanaf de Verlichting werden kinderen beschouwd als individuen. Daarvoor waren kinderen meer een soort miniversie van hun ouders. Ze droegen dezelfde soort kleren en spiegelden op die manier de socio-economische positie van hun ouders af. Wie bekend is met Kim Kardashian en haar dochter North West, zal reeds hebben opgemerkt dat het creëren van een ‘mini-me’ weer helemaal in is. Kinderen en jongeren beginnen steeds vroeger aan het uitbouwen van hun eigen mode-identiteit. Ze zijn belangrijke consumenten geworden en de rol die sociale media hierin speelt is enorm.

De wisselwerking tussen jeugd en mode begon in de roerige Jaren 20, de tien uitzinnige jaren na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het was in deze periode dat kinderarbeid werd afgeschaft en de leerplicht ingevoerd. Jongeren brachten plots veel tijd door samen en vierden hun vrijheid. Ze waren veerkrachtig en voerden verzet tegen het beperkende klassensysteem van die tijd. Het was ook met name de jeugd die zich gedurende de roaring twenties enthousiast stortte op de Amerikaanse populaire cultuur die heel Europa in haar greep hield. Haren en rokken werden kortgeknipt, armen werden ontbloot, en overal danste men vol overgave de Charleston. Volgens sommigen onverantwoord en zinnenprikkelend vermaak, volgens anderen vrijheid.

In de Jaren 60 gebeurde er iets gelijkaardigs; opnieuw barstte er een heuse jeugd revolutie los die de wereld deed trillen en beven. Diana Vreeland, voormalig hoofdredactrice van het Amerikaanse modetijdschrift Vogue, muntte toen de term ‘Youthquake’ en doelde op een significante culturele, politieke of sociale verandering als gevolg van de acties of invloed van jongeren. De jeugd rebelleerde, kleurde buiten de lijntjes en eiste verandering. Net zoals jazz en Charleston jongeren in de jaren twintig hadden bevrijd, was het nu rock-’n-roll die jonge mensen tot rebellie aanzette. Hun ideeën werden verspreid via bladen en gelijkgezinden vonden elkaar in muziek, mode en dans. Jongeren bouwden hun eigen invloedrijke cultuur uit.

Het wilde en ruwe karakter van wat men jeugdig noemt, blijft modeontwerpers tot op de dag van vandaag inspireren. De Amerikaanse designer Virgil Abloh bijvoorbeeld, debuteerde in 2018 met een menswear show voor Louis Vuitton waarin de streetstyle van jongeren zijn belangrijkste inspiratiebron was. Alles was op zo’n manier geënsceneerd dat het ‘instagram waardig’ zou zijn. Het gebruik van bekende modellen, een exclusieve gastenlijst en een fotogenieke scenografie droegen er allemaal aan bij dat de show een ware internetsensatie werd. Jongeren bepalen en kleuren tot op het heden het straatbeeld met hun excentrieke smaak, en Instagram is het medium geworden waarmee ze elkaar inspireren.

Een schim in de spiegel

Ouder worden, wordt steeds moeilijker. We stribbelen tegen, houden vast aan een schim van het verleden, een jongere schim die we niet meer kunnen zijn. Een ideaal dat niet langer past bij de persoon die de tijd van ons maakt en blijft maken. Er wordt ons constant een spiegel voorgehouden, en daarnaast een beeld van waar we naar moeten streven. Jeugdigheid domineert en heerst. Niet alleen de mode-industrie is hieraan schuldig, ook de schoonheidsindustrie heeft hier een groot aandeel in. Door standaarden te promoten die in strijd zijn met onze biologie wordt zelfacceptatie steeds moeilijker. ‘Schoonheid zit in het oog van de toeschouwer’ zeggen ze wel eens.

Toch is de laatste ruimte van de tentoonstelling hoopvol. Een buitengewoon grote foto van het 99-jarige mode-icoon Iris Apfel prijkt aan de muur. Waarschuwend staart ze ons toeschouwers aan; jeugd heeft niets met leeftijd te maken. Jeugd zit vanbinnen en het zit in ons allemaal. Net op dat moment rijdt er een bejaarde vrouw met haar elektrische step de ruimte binnen. Zij is het perfecte voorbeeld van hoe mensen het gezegde ‘jong van geest’ omarmen.