Op je knieën voor de radio

Tekst: Tess Zondervan

Beeld: Eefje Schipper

Elke vrijdagmiddag klaar zitten met je cassetterecorder, samen zingen op verjaardagen, singeltjes uitwisselen en teksten ontrafelen. De jongeren van nu kunnen het zich niet meer voorstellen, maar in de tienerjaren van mijn moeder en haar vriendinnen was het een intensieve opgave om je favoriete muziek te kunnen beluisteren. YouTube? Spotify? Dat was er niet. Met een groep van acht vriendinnen tussen de 52 en 55 jaar, ga ik terug naar de tijd waarin cassettebandjes, de Hitkrant en LP’s nog heel gewoon waren.

Van de Dolly Dots tot André van Duin, en van Michael Jackson tot Abba en Luv, de acht vriendinnen zijn nog altijd niet van de dansvloer af te slaan. Tijdens vele dorpsfeestjes heb ik hier vaak getuige van mogen zijn. Swingend op de pakkende muziek van Meat Loaf en Grease, heb ik me vaak afgevraagd waarom deze vrouwen zo enthousiast worden van de muziek uit hun tienerjaren. Achter dit enthousiasme zitten verhalen en herinneringen. Ik nodigde de vriendinnen uit in mijn ouderlijk huis op Marken, om te praten over wat de muziek uit hun jeugd voor hen betekent, wat voor rol het in hun leven speelt en waarom het hen zo enthousiast maakt.

Zingend ramen lappen

Op verjaardagen werd er altijd gezongen met alle verjaardagsgasten. Zij zongen dan niet ‘lang zal hij leven’, maar liedjes uit het liedboekje van De Zingende Boertjes. ‘Onze generatie heeft het zingen thuis nog echt meegekregen’, vertelt een van de vrouwen. Niet in alle gezinnen was het gebruikelijk om te zingen in huis, maar bij alle acht vriendinnen was dit wel het geval. Zingen in huis gebeurde vaak bij feestelijke gelegenheden, maar ook op een doorsnee dag werden de liedboekjes regelmatig tevoorschijn gehaald. Zo vertelt een van de vriendinnen dat haar ouders altijd samen zongen tijdens het afwassen. Dan kwam het liedboekje erbij en werd er volop gezongen. Andere moeders zongen tijdens het stofzuigen, ramen lappen, en noem maar op. Als er gewerkt werd, werd er gezongen, en dat is de vriendinnen zeker bijgebleven. ‘Mijn moeder zong soms: “Ik mis m’n slippie’’ [op de melodie van Mississippi]. Nou, dan schaamde ik me dood’, vertelt een van hen. ‘Èchte oude nummers, van onze ouders’, zoals ze deze zelf omschrijven, worden nog steeds door de vriendinnen gezongen, bijvoorbeeld wanneer ze samen oud en nieuw vieren. Het doet hen denken aan hun ouders en hun jeugd.

Singeltjes en cassettebandjes

Vrijdagmiddag moest je thuis zijn. Daar was geen twijfel over mogelijk, want dan zond TROS Radio de wekelijkse Top 40 uit. Er was maar één radio in huis en die stond midden in de huiskamer, dus je moest maar hopen dat je broers niet iets anders wilden luisteren. Oortelefoontjes in en luisteren naar waar je zelf zin in had, was er niet bij. Een van de vriendinnen vertelt hoe ze toegang kregen tot de nieuwste hits: ‘Zoals jullie dat tegenwoordig downloaden, namen wij de muziek vanaf de radio op, op een cassettebandje. Dan moest je wachten totdat die man klaar was met de aankondiging, en dan drukte je hem in. Het voorstukje miste je dus. En dan begon hij tijdens het allerlaatste stukje weer te kletsen, dus dat laatste stuk had je dan weer net niet. Dus je had uiteindelijk alleen het middenstuk. Het was altijd wel een sport om dat er op te krijgen. Misschien is dat wel waarom wij die muziek veel meer waardeerden. Wij konden niet even snel via YouTube iets afspelen.’

De tijd en energie die het in de tienerjaren van de vriendinnen vergde om hun favoriete muziek ongelimiteerd te beluisteren, maakt dat zij een heel sterke connectie hebben met deze muziek. Muziek was lang niet zo toegankelijk als tegenwoordig. ‘Omdat we er veel intensiever mee bezig waren, hebben we er ook veel meer herinneringen aan’, vertelt een van de vriendinnen. Als je een mooi nummer hoorde, kon je niet even googelen naar de tekst. Je moest het dan opnemen op een cassettebandje, en het vervolgens stukje voor stukje afspelen om de tekst te ontrafelen en op te schrijven. ‘Maar… als je de tekst met zoveel moeite hebt verkregen, vergeet je hem ook nooit meer’, zegt een van de vriendinnen. Later verscheen één keer per maand de Hitkrant met alle songteksten erin. Die werden dan uitgeknipt en uit het hoofd geleerd. ‘Dan ging je dat meezingen, en dan dacht je: “oh, zingt hij dát?!” Wij liepen natuurlijk altijd iets anders te brullen.’ Teksten opschrijven, opnemen, stoppen, weer doorspoelen, terugspoelen, proberen een nummer fatsoenlijk op een cassettebandje te krijgen; dat alles zodat je het de rest van het weekend of op een feestje kon luisteren. Op feestjes nam iedereen een eigen cassettebandje mee, en dat moest dan gedraaid worden. Kortom, muziek was een tijdrovende hobby. ‘Je was toen veel meer bezig met die muziek. Jullie horen gewoon een lekker nummer, maar wij moesten er echt moeite voor doen.’ Ook singeltjes werden uitgewisseld. Iedereen had een platenspeler, maar een singeltje kostte vijf gulden. Zo vertelt een van de vriendinnen: ‘Als je een singeltje kocht, dan ging je zakgeld eraan. Dan kon je niet meer naar de Zonnewijzer [de jongerensoos op Marken]. Je moest dus kiezen’. Daarom zorgden de vriendinnen ervoor dat ze allemaal een ander singeltje kochten, en die met de cassetterecorder van elkaar opnamen, van het begin tot het einde, zonder dat de radio-dj het onderbrak.

Muziek was hierdoor ook een verbindende factor. Door het delen van muziek konden vriendschappen ontstaan of worden versterkt. Onderling komen er herinneringen op. Zo zegt iemand tegen de vriendin tegenover haar: ‘Ik weet nog dat jij de LP van Donna Summer had. Ik zie hem nog zo liggen op jouw kamer, rechts op het kastje.’ Op verjaardagen verzorgde de jarige de muziek, en dan moest je maar hopen dat het een beetje goede muziek was. Zo vertelt een van de vriendinnen dat haar neef altijd The Cats en Fleetwood Mac draaide, en zij vond deze muziek als meisje van tien jaar zo vreselijk, dat ze eigenlijk weinig zin had om op zijn verjaardag te komen. Haar neef draaide ‘ouwe lullen muziek van de bovenste plank’, zoals ze dit zelf grinnikend omschrijft. Die muziek herinnert haar nu heel sterk aan die verjaardagen.

Vanaf 1970 verscheen wekelijks het tv-programma AVRO’s Toppop op de buis. Dit was een enorme hit. Zowel nationale als internationale grootheden traden op in de studio bij Ad Visser. Zelfs artiesten als Queen kwamen hier optreden. Danseres Penney de Jager verzorgde het achtergrond entertainment met pakkende dansjes, die de vriendinnen op hun slaapkamer allemaal oefenden. Tijdens feestjes en de jaarlijkse Toppop-voorstelling van de zesde klas op school, voerden ze deze dansjes dan uit. Toppop en de wekelijkse Top 40 op de radio waren het enige wat de vriendinnen hadden qua toegang tot nieuwe muziek, en daarom heeft het ook een enorme impact op hen gehad. Ze konden hun platen wel grijs draaien, maar niet Spotify op repeat zetten. Ze konden wel klaarzitten voor de wekelijkse Top 40, maar hadden geen keuze tussen talloze radiozenders. ‘De muziek van tegenwoordig is vaak helemaal niet duurzaam’, zegt een van de vriendinnen. ‘Snelheid is hierin een grote factor. Je hoort zo’n hit nu meerdere keren per dag. Dat hadden wij niet. Een nummer kon heel lang op nummer 1 staan, omdat je het maar één keer per week hoorde’.

Dansen tot de zon opkomt

Een keer in de zoveel tijd was er een disco in de Zonnewijzer, en daar moest je ècht heen’, vertellen de vriendinnen. ‘Dat was zo gezellig. Alle stoelen waren dan aan de kant, en echt iedereen ging dansen! We waren dan met 120 tot 150 man in de Zonnewijzer, douwen maar, hutje mutje, past best.’ Op vrijdagavond bij de repetitie van het orkest spraken de vriendinnen af om elkaar zaterdag om half negen in de Zonnewijzer te ontmoeten. ‘We konden niet, zoals onze kinderen tegenwoordig doen, even appen van “gaan we nou wel of gaan we nou niet?” of “gaan we in schoenen of in laarzen?” Aan dat soort geneuzel deden wij niet. Je was gewoon om half negen in de Zonnewijzer. Punt.’

‘Ik denk dat muziek alléén maar herinnering is’, zegt een van de vrouwen: ‘Muziek krijgt pas een persoonlijke betekenis als je het aan een herinnering kunt linken.’ Herinneringen worden bewaard in muziek, waardoor muziek je helpt te herinneren. De herinneringen die de vriendinnen, binnen hun thuissituatie of als vriendinnengroep, aan muziek hebben, verklaren tegenwoordig ook het grote enthousiasme bij het horen van een nummer uit hun jeugd. De muziek en het dansen hebben dan ook een grote rol ingenomen in de vriendschap van de vrouwen: ‘Toen ik een feest gaf stonden jullie al te dansen toen de band nog aan het stemmen was. Als wij dansen, zijn we echt “aan het dansen”. ’

Op de vele feestjes waar ik samen met deze vrouwen gedanst heb, heeft hun enthousiasme mij gefascineerd. Wanneer er een nummer uit hun jeugd gedraaid wordt, lijkt er een soort telepathische zender door de zaal te gaan, die deze vrouwen naar de dansvloer trekt. Zij willen dan alleen maar dansen, met volle overgave. De wereld om hen heen lijken ze dan even vergeten te zijn, en ze trekken zich van niemand meer iets aan. Het is alsof iedere vrouw een boek is, waarvan ik enkel de kaft kan lezen. Een van hen zegt: ‘Als ik dan met jullie bijvoorbeeld een nummer hoor, dan zijn we echt samen over vroeger aan het mijmeren. We zitten allemaal in dezelfde herinnering.’

Uiteraard zijn de vrouwen niet alleen maar bezig met vroeger en herinneringen, maar het dansen op de muziek uit de ‘goede oude tijd’ maakt de vriendinnen blij, haalt hen uit de sleur van het dagelijks leven en laat hen zich weer even jong voelen. ‘Bij sommige nummers hebben we allemaal dezelfde herinnering’, zegt een van de vriendinnen. ‘Bijvoorbeeld bij Tatata, van André van Duin’, waarop zij tijdens oud en nieuw in gekke kostuums de polonaise liepen. Zodra André begint te zingen over meneer en mevrouw Osseworst, duiken de vriendinnen samen terug in de tijd en liggen ze gierend van het lachen op de bank. Maar ook als er op een feestje een nummer van ABBA of de Dolly Dots wordt gedraaid, zijn de vriendinnen niet meer te stoppen. ‘Als wij met de jaarlijkse Marker havenfeesten met z’n allen in de feesttent staan, en er komt zo’n nummer op waarbij wij allemaal als een speer naar het podium rennen om te dansen, dan herbeleef ik echt weer de feestjes waar we als tieners samen waren.’ Jeugdigheid zal dan misschien iets tijdelijks zijn, maar op deze vriendinnengroep lijkt het een eindeloos effect te hebben. Als deze dames op de dansvloer staan, kan de avond niet meer stuk! De muziek neemt het voortouw, en de herinneringen nemen iedereen op sleeptouw. De fles wijn gaat nog eens rond, en we proosten op een nostalgische avond.