Ons geheimpje

Bestaat er een platform dat het gewicht van het incest-probleem kan dragen?

Tekst & Beeld: Daniëlle Kronenburg

Het is 15 oktober 2017 en Twitter explodeert. Een nieuwe hashtag neemt het internet over: #MeToo. ‘Als je een ervaring hebt met seksueel misbruik, tweet dan #MeToo!’. Een dag later is de hashtag al meer dan vijfhonderdduizend keer gebruikt. Een meisje dat vijftien jaar geleden door haar vader misbruikt werd, schrijft een tweet en twijfelt hem te posten. Maar nee. Ze schaamt zich. Daarnaast kan deze tweet haar familie uit elkaar drijven. Ze wil niet dat iemand het weet. Ze zwijgt.

Tijdens de MeToo-beweging ontstond er veel aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. Slachtoffers werden aangemoedigd om met hun verhaal naar buiten te treden. Daders werden aangepakt. Overal ter wereld voelden slachtoffers die hun verhaal al jaren verdrongen, de ruimte om hun stem te verheffen en te vertellen wat hen was overkomen.

Als slachtoffer leef je in een onzekere wereld. Je wil je verhaal van de daken schreeuwen, maar er komt geen geluid uit je keel. Je weet niet wat de reacties van je naasten gaan zijn. Je bent bang. Misschien word je niet geloofd. Misschien word je voor gek verklaard. Misschien zien mensen je dan voor het vieze, misbruikte stuk vlees dat je eigenlijk denkt te zijn. Deze gedachten en talloze andere zijn genoeg onderbouwing voor een slachtoffer om zich stil te houden. Gelukkig opende de MeToo-beweging eindelijk het gesprek.

Eén cruciaal onderwerp bleef echter onbesproken. Waar zijn de tweets en hashtags over incest? Eén op de vier meisjes en één op de zes jongens wordt vóór het achttiende jaar seksueel misbruikt door iemand binnen de familie. En dit zijn alleen nog maar de gevallen waarvan het officieel is vastgesteld. Over incest wordt niet gepraat, dus er zijn ook maar weinig accurate getallen over te vinden. Het is een onderwerp dat zo diep onder de zeespiegel is gezonken, dat zelfs de wetenschap haar niet kan opduiken.

Achter gesloten deuren

Seksueel misbruik veroorzaakt een trauma bij het slachtoffer. Vaak krijgt een slachtoffer te maken met posttraumatische stress-stoornis (PTSS), een psychische aandoening waarbij men flashbacks, angst en nachtmerries ervaart. PTSS is voor niemand goed, maar bij slachtoffers van incest hangt er nog een extra lading aan. Het is namelijk vaak geen optie om de dader te vermijden. Het slachtoffer wordt keer op keer geconfronteerd met de dader en daarmee met de gebeurtenis. De klachten krijgen geen ruimte om te helen en het slachtoffer blijft gewond.

Doordat incestueus misbruik plaatsvindt binnen de familie creëert deze vorm van misbruik een ontzettend onveilige situatie. De dader is altijd in het vizier. Er is geen toevluchtsoord en het thuisfront verandert in een leeuwenkooi. Je broer slaapt in dezelfde slaapkamer. Je neef logeert ook bij opa en oma. Je oom komt regelmatig langs voor een wijntje met je ouders. Je woont bij je vader in huis. Waar een slachtoffer op de werkvloer een nieuwe baan kan zoeken, kan jij het slagveld nooit verlaten. Je bent altijd in gevaar.

Onschuld

Incestueus misbruik gebeurt vaak op zeer jonge leeftijd. Tegen een jong kind kan een dader makkelijk zeggen dat de gebeurtenis een geheimpje blijft. Als je dat geheimpje doorvertelt, zullen er hele ernstige dingen gebeuren. Het kind gehoorzaamt de dominante, oudere persoon. Een kinderbrein kan niet begrijpen wat er gebeurt en weet dat er geluisterd moet worden naar familieleden die ouder zijn dan het kind. Er kan niet over het trauma gepraat worden en het brein kan niet bevatten wat er zojuist is gebeurd. Vaak besluit het brein dan om het voorval te vergeten. Jarenlang heeft het slachtoffer last van PTSS-gerelateerde klachten, zonder te weten waar deze vandaan komen. Dan, opeens, komt het trauma op latere leeftijd terug de bewuste gedachten in gerold. Opeens begrijp je waar de klachten vandaan komen. Opeens ben je een slachtoffer.

Na al die jaren kan het gevoel ontstaan dat de ervaring misschien wel helemaal niet zoveel effect op je heeft gehad. Het is inmiddels al zo lang geleden. Je hebt er al voor gezorgd dat je de dader niet meer hoeft te zien. Je hebt al een gezonde relatie met je seksualiteit. Hoe erg kan het zijn? Daarnaast was het misbruik niet meer dan een paar ongepaste aanrakingen. Je zult je vast aanstellen. Toch? Af en toe een nachtmerrie hebben, is te overzien. Het angstige gevoel bij dominant gedrag van een willekeurige voorbijganger stelt niks voor in vergelijking met de impact die jouw verhaal zal hebben op je familie. Voor een slachtoffer kan het voelen alsof de mededeling de moeite niet waard is.

Doorbreek de stilte

Incest is taboe. Seksuele handelingen binnen de familie worden vanuit de samenleving beschouwd als verkeerd en onrein. Seksueel misbruik zorgt er vaak al voor dat een slachtoffer zich schaamt voor de gebeurtenis. Echter, bij incest is deze schaamte nog zoveel groter. Het taboe rondom incest is zo diepgeworteld in de samenleving dat er geen weg omheen lijkt te zijn. Slachtoffers zijn bang om vies en besmet gevonden te worden. Ze willen niet dat mensen op hen neer gaan kijken door een gebeurtenis waar zij nooit een keuze in hebben gehad. De schaamte rondom de gebeurtenis is vaak een grote motivatie voor een slachtoffer om hun verhaal niet te vertellen.

Een andere reden waarom het voor slachtoffers van incestueus misbruik zo ontzettend moeilijk is om over de ervaring te praten, is het feit dat het binnen een web van familiale relaties plaatsvindt. Het uitspreken over de gebeurtenis kan voor complexe situaties zorgen binnen de familiekring. Familieleden kunnen ruzie krijgen, er kan wantrouwen ontstaan en mensen kunnen uit hun familie verbannen worden. Als slachtoffer heb je geen overzicht over de mogelijke gevolgen van het vertellen van je verhaal. Daarnaast zijn daders vaak dominante figuren binnen de familie, die veel macht hebben over wat er binnen de familie gebeurt. Dit vergroot de angst om niet geloofd te worden en de angst voor mogelijke wraakacties van de dader.

Het moeilijkste voor slachtoffers van incestueus misbruik is het gesprek aangaan. Echter, geen enkel probleem kan worden opgelost zonder erover te praten. We moeten slachtoffers het gevoel geven dat hun verhaal gehoord wordt. Het platform dat de MeToo-beweging gebouwd heeft, bleek niet sterk genoeg om het gewicht van het incest-probleem te dragen. Daarom moet er een nieuw platform komen, één waarop iedereen mag staan, één waardoor er een einde kan komen aan dit eeuwenoude probleem. Het incest-probleem is groot en complex dus de oplossing zal dat ook zijn. Hopelijk, als wij het gesprek openen, kunnen we samen nadenken over een oplossing.