Amélie als ode aan de eenzame dromer
Text and Image: Rachel Kok
Het moment waar de kijker al de hele film op heeft gewacht: Amélie is van plan haar geheime crush, Nino, te vertellen dat zij het was die hem al die tijd mysterieuze berichten heeft gestuurd. Haar hart begint te bonzen wanneer hij plaatsneemt in het café. Zou hij haar herkennen? Wat gaat ze zeggen? Misschien maar beter niets. Weet je wat; dit hoeft ook eigenlijk niet nu. Laat maar zitten. Amélie rent weg.
Voor wie bij de in 2001 door Jean-Pierre Jeunet geregisseerde film Les Fabuleux Destin d’Amélie Poulain alleen nog maar kan denken aan dat ene bekende pianodeuntje, is het wellicht tijd voor een opfrisser. Amélie Poulain, zo vertelt de droogkomisch Franse stem aan het begin van de film, groeit op met een labiele moeder en een kille vader. Doordat ze thuisonderwijs krijgt, heeft ze geen contact met andere kinderen. ‘Amélie kan enkel in haar fantasiewereld vluchten,’ aldus de verteller. Niet veel later verliest Amélie haar goudvis (tevens haar enige levende vriend), en sterft haar moeder door een ongeluk, waarna Amélie achterblijft met haar afstandelijke vader.
Na een sprong in de tijd leren we Amélie kennen als verlegen en dromerige twintiger. Ze werkt als serveerster in het Parijse café Les Deux Moulins. Haar geluk haalt ze uit de kleine dingen, zoals het doorprikken van een crème brûlée-korstje of het steken van haar hand in een zak bonen. Wanneer ze per toeval een oud speelgoeddoosje vindt in haar appartement, ontdekt ze nog een andere bron van blijdschap: het geluk van anderen. Ze besluit het doosje terug te brengen naar de eigenaar en zich voortaan met de levens van anderen te bemoeien. Amélie maakt van het leven een spelletje, waarin ze, zonder haar identiteit als guardian angel te onthullen, op creatieve wijze het leven van anderen een beetje mooier weet te maken. Een voorbeeld is de scène waarin ze de wereld om haar heen beschrijft aan een blinde man die ze helpt oversteken, waarna hij stralend van geluk achterblijft.
In deze fantasierijke manier van leven toont zich ook iets van Amélie’s eenzaamheid. Ze spendeert haar dagen alleen, en haar onwil om zich als held te vertonen zou je kunnen lezen als een angst om gezien te worden. Amélie’s sociale ongemak wordt vooral zichtbaar wanneer ze Nino opmerkt: een excentrieke jongen die weggegooide foto’s verzamelt bij fotohokjes. Met een inventief kat-en-muisspel weet ze zijn aandacht vast te houden, maar zonder daadwerkelijk op hem af te stappen. Amélie houdt zich liever bezig met anderen dan dat ze haar eigen gevoelens confronteert.
Een hoogsensitief personage
Met de psychologische wetenschap van nu zouden we Amélie kunnen omschrijven als ‘hoogsensitief persoon’ (HSP). De term HSP verwijst naar een persoonlijkheidskenmerk waarbij er diepgaande informatieverwerking plaatsvindt in de hersenen. Samen met zo’n vijftien tot twintig procent van de wereldbevolking val ik ook in deze categorie, wat betekent dat ik meer prikkels opmerk, ze dieper verwerk, en er intenser op reageer dan anderen. Van de kenmerken die HSP-coach Maaike Kruijsen beschrijft op haar blog, kunnen Amélie en ik er beide een hoop afvinken: ‘je neemt veel details waar, je kunt originele oplossingen bedenken in complexe situaties, je bent gericht op anderen en hun behoeften, je voelt je anders dan anderen’.
Hoogsensitiviteit kan ook leiden tot verlegenheid en sociale angst. Zelf ervaar ik dat sociale situaties snel overweldigend zijn, waardoor ik eerder geneigd ben me terug te trekken. Die overweldiging heeft er mee te maken dat ik me vaak bewust ben van de aanwezigheid van anderen. Ik leef me automatisch in in hoe zij denken en mij waarnemen, wat mij vervolgens weer hyperbewust maakt van mezelf. Dit zou Amélie’s verlegenheid kunnen verklaren, gecombineerd met het feit dat ze als kind nooit contact had met leeftijdsgenoten. De manier waarop ze de wereld intenser waarneemt dan anderen kan haar onbegrepen en daardoor eenzaam laten voelen.
Dat Amélie extra met sociaal ongemak worstelt wanneer het op de liefde aankomt, is ook maar al te herkenbaar. Sociale situaties waarbij er expliciete verwachtingen in de lucht hangen (lees: dates) versterken mijn zelfbewustzijn, waardoor ik spontaan niet meer weet hoe ik mezelf moet zijn. Net als Amélie kom ik dan liever van een afstandje alles over iemand te weten, in plaats van dat ik mijn gevoelens kenbaar maak.
Van fantasie naar werkelijkheid
Dat brengt me bij mijn tegelijkertijd minst én meest favoriete scène uit de film. Nadat ze Nino heeft onderworpen aan een ingewikkelde speurtocht met posters, briefjes en foto’s, weet Amélie een afspraakje te plannen in Les Deux Moulins. Daar zal ze dan eindelijk haar identiteit aan hem onthullen. Maar er gebeurt niet wat Amélie van tevoren had gepland: ze wordt bang en knijpt ertussenuit. Een frustrerend moment voor de kijker, maar tegelijkertijd voel ik me erdoor begrepen. Amélie heeft een uitvoerig plan bedacht om te krijgen wat ze wil, maar op het moment suprême neemt de angst het van haar over. Amélie moet de werkelijkheid confronteren en dat is eng. Vooral als je je hele leven in je comfortabele fantasiewereld hebt doorgebracht.
Happy end?
Aan het einde van de film komt het dan toch goed voor Amélie: net wanneer ze alle hoop op hereniging met Nino heeft opgegeven, klopt hij aan haar deur. Via een collega van Amélie heeft hij haar adres kunnen opsporen. Dit is waar de film mij even verloor wat betreft herkenbaarheid: in het echte leven staan de mensen die ik leuk vind niet opeens voor mijn deur. Toegegeven, Amélie moet haar angsten onder ogen komen voordat ze de deur voor hem open durft te doen. Maar dat de jongen die ze stiekem leuk vindt haar ook interessant genoeg vindt om achterna te gaan, voelt toch onrealistisch. Misschien is de boodschap dat ik de liefde dichtbij moet zoeken, en dus iemand moet vinden die net zo gevoelig en observerend is als ik. Of misschien heeft de film zo’n zoetsappige <i>happy ending</i> omdat de filmmakers nou eenmaal niet anders konden. Want wat is een romantische film zonder de vereniging van twee geliefden.
Ik denk dat er nog een andere les is die ik van Amélie kan leren. Door de manier waarop ze de mensen om haar heen helpt, brengt ze een beetje van haar romantische levensvisie aan hen over. Ze creëert een gedeelde werkelijkheid, in plaats van dat ze haar eigen fantasiewereld moet opgeven om mee te doen aan het ‘echte’ leven. Door haar levensvisie uit te dragen is het dan misschien niet zo gek dat een gevoelig iemand als Nino haar weet te vinden.
In een wereld die soms voelt alsof die gemaakt is voor extraverte mensen, is het een geruststelling dat een film met een introverte HSP’er in de hoofdrol het ook aan populariteit kan winnen. Amélie is een ode aan de eenzame dromer, de hoogsensitieve underdog. Het leert ons dat onze geromantiseerde versie van de werkelijkheid de moeite waard is - en juist nodig is - om met de wereld te delen.
Comments