Lente in zicht!

Een interculturele analyse

Na de koude, donkere dagen en nattigheid van de winterperiode is het tijd voor warmte en een frisse start. Onze gemoedstoestand verbetert collectief: gevoelens van blijdschap, hoop en wedergeboorte komen veel voor rond de seizoensverandering van winter naar lente. Flora en fauna beginnen weer te komen en te bloeien, en er worden op verschillende manieren lentevieringen gehouden. Culturen creëren zo hun eigen manier om met alles wat de lente te bieden heeft om te gaan.

Text & Image Lingli Crucq

De lente staat in het teken van een nieuw begin. Nieuwe oogst kan weer voorbereid worden, dieren beginnen zich te nestelen en er komen meer zonuren, wat gunstig is voor zowel de natuur als de agricultuur. Hierdoor ontstaan allerlei festiviteiten, die de lente equinox, oftewel het aanbreken van de lente, vieren en vaak al eeuwenoud zijn. Tegenwoordig is de Gregoriaanse kalender dominant in de wereld en wordt deze kalendervorm veel gebruikt in Westerse landen, maar ook door hun (voormalige) koloniën. Andere landen zoals Japan en Turkije hebben dit systeem ook geadopteerd, maar behouden vaak ook hun kalender systemen die ze ervoor gebruikten, voornamelijk voor hun eigen feestdagen en culturele activiteiten. Vele kalenders werken via een systeem dat is gebaseerd op de stand van de zon en/of de maan ten opzichte van de aarde. Deze zonne-, maan- of gecombineerde kalenders berekenen wanneer de lente equinox zou komen. Dit zorgt ervoor dat de lente equinox jaarlijks niet op dezelfde dag valt.

Natuur: Leven en Dood

Wat vrijwel gelijk staat aan de komst van de lente is de komst van nieuwe flora en fauna. Stekjes, wedergeboorte, hoop en een nieuw begin staan centraal. Om te vieren dat het natuurlijke hernieuwings systeem van de natuur weer opnieuw haar cyclus in gaat, vieren mensen in en rondom Iran bijvoorbeeld Nowruz (in Farsi: Nieuwe Dag). Deze traditie bestaat al 3000 jaar en komt oorspronkelijk van het Zoroastrisch geloof. Het wordt nu meestal gevierd door mensen van Turkic afkomsten; een verzamelterm voor mensen rondom Centraal Azië en de Balkanlanden. Nowruz is de eerste dag van het Perzisch nieuwjaar en van de lente equinox meestal rond eind maart, berekend volgens het Iraanse of Perzische Zonne Hijri kalender systeem. Deze dag wordt ingeluid door vuur en water rituelen, waarbij mensen over vreugdevuren springen - Chahar Shanbe Suri -, wat slechte ervaringen van het vorige jaar wegzuiveren. Ze springen negativiteit weg; warmte en energie komen ervoor in de plaats. Niet alleen dat, slechte geesten worden ermee op afstand gehouden. De vreugdevuren worden altijd de laatste woensdag - ook wel Rode Woensdag - vóór <i>Nowruz</i> gehouden en zijn de eerste activiteiten van het festival.

Na Nowruz volgen dertien dagen aan feestelijke activiteiten.

Van origine komen de festiviteiten voort uit Iraanse mythologie, waarin de mythische Iraanse koning Jamshed de mensheid moest redden van een gruwelijke winter die elk levend wezen zou doden. Jamshed zou op een troon hebben gezeten vol met edelstenen en parels. Demonen zouden hem op zijn troon omhoog in de lucht hebben gerezen waar hij helder zou hebben geschenen als de zon, met hulp van de fonkelende juwelen in zijn troon. Op die manier bracht Jamshed blijdschap en verdreef hij de winter. Bewustwording van de vernieuwing van de natuur en mens staat voorop bij dit festival. Licht dat het donker overheerst en zegeviert, vrede, harmonie, wederzijds respect en wedergeboorte staan centraal. Families komen bij elkaar en vieren dit door onder andere een voorjaarsschoonmaak in hun huizen te houden, wat het achterlaten van de winter en somberheid symboliseert en een frisse start viert.

Schoonmaken wordt niet alleen gedaan bij Nowruz, maar ook bij het Qingming Festival – of Tomb-Sweeping Day – in China. Dit festival bestaat al 2500 jaar, afkomstig uit de Zhou dynastie (1046-256 v.C.). Qingming betekent ‘helder’ en ‘klaar’, wat vaak het weer representeert in China rond de lente. Elk jaar wordt dit festival berekend volgens het Chinese maankalender systeem, waarbij de lente equinox meestal begin april valt. Het begon met de keizers die offers brachten aan de keizerlijke graftombes van hun voorouders om ze te eren. Ze baden voor hoop op voorspoed, een goede oogst en rijkdommen. Dit werd zo populair onder de keizerlijke familie en de elite dat het gewone volk het uiteindelijk ook heeft overgenomen en het groeide uit tot een jaarlijks nationale feestdag.

Op dit festival is het belangrijk om je voorouders te eren en respect te tonen door naar de graftombes van familie te gaan en ze schoon te maken; sǎomù in het Mandarijn. Voorouderverering is een belangrijk onderdeel van de Chinese cultuur, wat van het Confucianistische gedachtegoed afkomt, waarmee je vroomheid en respect laat zien. Families komen bij elkaar en leggen offers neer. Dit kan verschillen per streek en familie, maar meestal leggen ze eten neer (fruit, rijst en vlees), geserveerd met een typisch sterk Chinees alcoholisch drankje - báijiǔ -. Wierook en bloemen worden vaak rond de graven geplaatst. Papiergeld of wierook papier - míngchāo -, wordt vaak aan takjes opgehangen en bij het graf gezet of aan de bomen rondom gehangen om zo te hopen op voorspoedigheid.

Rond dit tijdstip komen de geesten en voorouders weer terug van de hemel naar de aarde om zo met hun nog levende familieleden tijd te besteden, vandaar dat tijdsbesteding bij tombes rond de lente equinox gehouden wordt. Mensen die niet in de buurt van hun voorouderlijke tombes wonen offeren vaak vanaf een afstand met hun voorouders in hun gedachten. Verder is het festival een mooie gelegenheid om als familie bij elkaar te komen en te picknicken in de natuur. De lente-uitjes buitenshuis - tàqīng - zijn ideaal om te genieten van de beginnende groene bladeren en de bloemen die bloeien, en van elkaars gezelschap natuurlijk. Het leven - de natuur - en de dood - voorouders - worden met dit festival bijeen gebracht. De lente wordt hier, naast de wedergeboorte, ook geassocieerd met de dood en niet per se gezien als iets verdrietigs.

Voedsel

De start van de nieuwe agrarische cyclus is voor veel culturen ook belangrijk om de lente te vieren. Eten is vaak datgene waarvoor we werken voor ons levensonderhoud, wat mensen met elkaar verbindt, waarvoor we samen komen om van te genieten en om van elkaars gezelschap te genieten. Het heeft een groot sociaal aspect, waardoor de lokale cuisine vaak een hoofdbestanddeel is van een cultuur. Het Qingming festival viert onder andere ook het zaaiseizoen, wat hopelijk zorgt voor een goede oogst de rest van het jaar. Rijstgewassen en thee worden aangeplant en bidden naar je voorouders voor een goede oogst en daarvoor offers brengen bij de graftombes komt dan ook zeker voor.

Een andere traditie wat samenkomt met Qingming is de dag van Koud Eten (Engels: Cold Food Day Festival), wat staat voor het eten van koude gerechten. Cold Food Day en Qingming waren eerst aparte festivals, waarbij eerdergenoemde één dag voor Qingming werd gevierd. Op dit festival eet iedereen alleen koud eten en is het niet de bedoeling dat men vuur gebruikt. Dit zou afstammen van de legende over hertog Wen van het koninkrijk Jin, China was tijdens de Zhou dynastie niet één land, maar bestond uit meerdere koninkrijken, en zijn volgeling Jie Zitui. De hertog moest vluchten omdat hij vervolgd werd en om niet dood te gaan van de honger zou Jie Zitui een stuk van zijn dijvlees aan de hertog hebben gegeven. Nadat de hertog uiteindelijk weer terug kon keren naar zijn koninkrijk wou hij Jie zitui belonen, alleen zat hij diep in de berg Mian. Om hem uit de berg te lokken stak de hertog de bossen om en in de berg in de fik, waarbij één route vrij gelaten werd, maar helaas verbrandde Jie Zitui en overleed. De hertog was er kapot van en om Jie Zitui te eren keerde hij elk jaar terug naar Jie Zitui’s graf om het schoon te maken en mocht niemand vuur gebruiken om warm eten te bereiden. Zo zouden beide festivals zijn ontstaan.

Voor Nowruz wordt in de huizen plek gemaakt voor de Haft-seen ookwel de zeven S’en genoemd, wat zeven objecten zijn die variëren per regio en familie. De meest voorkomende objecten zijn sabzeh (tarwegras, staat voor wedergeboorte en vernieuwing), senjed (gedroogd fruit, staat voor liefde), seeb (appels, staat voor schoonheid en gezondheid), seer (knoflook, staat voor medicijnen en zelfzorg), samanu (zoete pudding, staat voor rijkdom en vruchtbaarheid), serkeh (azijn, staat voor geduld en wijsheid), sumac (Perzische specerij van geplette zure rode bessen, staat voor zonsopkomst). Deze zeven objecten worden geplaatst op een tafel om zo al die objecten en hun betekenissen te eren. Als familie kom je daarna samen om verschillende gerechten te eten, onder andere vis met rijst en groene kruiden wat natuur en lente symboliseert en zoetigheid zoals baklava.

Bloemen

Wat natuurlijk ook opkomt in de lente, zijn bloemen. Een bloem die vaak met de lente wordt geassocieerd is (kersen)bloesem. Behalve de Keukenhof dat vol staat met tulpen en de bloemenparades in Nederland en de kersenbloesem vieringen in Japan (<i>Hanami</i>), heb je in Bulgarije en Noord-Macedonië Baba Marta (Oma Maart). Baba Marta is een Bulgaars en Macedonisch Slavisch mythisch figuur dat de einde van de winter brengt en het begin van de lente inluidt. In folklore wordt zij gezien als een pittige tante die als je haar goed behandelt lacht en de lente laat komen, maar als je haar slecht behandelt zullen er meer koude, winterse dagen komen. Haar dag wordt gevierd op 1 maart, waar in naam van haar Martenitsi (enkelvoud: Martenitsa) met elkaar geruild wordt om je geliefden vrede en geluk te wensen. Martenitsi komt voor in de vorm van armbandjes of poppetjes, gemaakt uit rood met witte draad, wat gezondheid en vruchtbaarheid symboliseert. Ze worden opgehangen aan bloesembomen, gedragen aan kleren of aan de hals of pols als de eerste ooievaars en bloesem gespot worden. Zo zie je Martenitsi rond dit tijdstip in parken en tuinen. De poppetjesvorm staat bekend als Pizho en Penda, waarbij de mannelijke pop uit wit draad bestaat en de vrouwelijke pop uit rood draad. Ze symboliseren Moeder Natuur, waarbij de witte kleur het smeltende ijs en puurheid aantoont en het rood de zonsondergang. Het mannetje en het vrouwtje symboliseren ook hun samenkomst waar leven uit voortvloeit.

Elke cultuur heeft zo zijn eigen waarden die ze relateren aan het opkomende seizoen na de winter. Deze samenlevingen hebben echter ook veel gemeen: ze vieren vruchtbaarheid, de zon en een nieuw begin. Verschillende culturen associëren deze kenmerken met de lente, het is dus niet gek dat wij duizenden jaren later nog steeds manieren vinden om deze kernwaardes samen te voegen met onze feestdagen en gebruiken. Het is belangrijk om de geschiedenis te kennen en om te kijken naar verschillende culturen om zo ons eigen begrip over lentevieringen beter te begrijpen. Er is niet één manier om de lente te vieren. Door meer te kijken naar andere samenlevingen en hun gebruiken, kunnen we op onze eigen manier de lente vieren door te kiezen welk ritueel of traditie we willen doen om de zon, natuur en wedergeboorte te eren. Zodra we de eerste groene blaadjes weer zien groeien, borrelt het van binnen en willen we zo snel mogelijk weer naar buiten om de opkomende natuur te aanschouwen.