Vraag een Griek in een authentiek restaurantje om een beschrijving te geven van de meest gegeten kaas in zijn land en hij zal lachend antwoorden dat het gewoon Griekse traditionele kaas is. Vervolgens zal hij de rest van de avond bij ieder gerecht triomfantelijk op de witte vlokken wijzen en breed glimlachend ‘FETA’ uitroepen. Maar is feta wel zo vanzelfsprekend verbonden aan Griekenland? Tijdens ons bezoek bleek er meer aan feta te kleven dan de veel gegeten kaas doet vermoeden.
Tekst // Tessa Bouwmeester Beeld // Lotje van den Dungen
In menig Grieks kaaswinkeltje hangt een plakkaat met daarop het ‘Feta-besluit’. Een vaak met Griekse vlaggen versierd, ingelijst A4’tje waarop de vijftien geboden te lezen staan waaraan feta dient te voldoen volgens de Griekse wetgeving. Deze minutieuze beschrijvingen van de juiste hoeveelheden schapen- of geitenmelk, de regio’s waar deze vandaan moet komen en ook het verbod op het gebruik van andere kaas in een Griekse boerensalade dan feta worden dan ook zorgvuldig nageleefd. Duidelijk werd dat de Grieken hun culturele erfgoed, zoals ze de fetakaas vaak liefkozend noemen, enorm serieus nemen. De rest van de wereld heeft wat moeite met deze toe-eigening, blijkt uit ellenlange diplomatieke onderhandelingen en bedreigingen tussen de lidstaten van de EU. Wat is de oorzaak van deze culturele oorlog?
Grieks pronkstuk?
Volgens de Grieken die we op onze reis spraken kun je er niet omheen dat feta als eerst werd gemaakt in Griekenland. ‘Feta werd oorspronkelijk gemaakt door de Sarakatsani, een etnische groepering met een nomadische levenswijze. Het is vanuit deze traditie dat het maken van feta tot een kunst verheven is’, vertelt Sophia Apostolaki, eigenaresse van Roussas Inc. dat met merken als Mnt. Athos een grote speler is op de internationale feta markt. Het gebruik van witte kaas werd volgens haar bronnen al in Homerus’ Oddyssee genoemd. De cycloop Polyphemos was namelijk een schapenherder die, zoals beschreven in de mythische vertelling, van melk witte kaas maakte. Als oudste en bekendste auteur van de eerste bewaard gebleven literaire werken van de Griekse letterkunde, dient er aan zijn geschriften niet getwijfeld te worden.
Volgens de Grieken die we op onze reis spraken kun je er niet omheen dat feta als eerst werd gemaakt in Griekenland
Sindsdien wordt er op vele plaatsen in Griekenland feta gemaakt. Arme boeren maakten gebruik van wat hen voor handen was en maakte van de melk van hun schapen en geiten een voedzaam en smakelijk kaasje. Ook nu blijkt feta nog een van de belangrijkste producten voor de Griekse markt die het bestaan van vele duizenden Griekse herders veiligstelt, aldus Sophia Apostolaki: ‘Omdat de kaasindustrie een stabiele markt is kunnen we dankzij de productie van feta voor nationale en internationale markten meer banen creëren. Zo kunnen we bijvoorbeeld jongeren in rurale gebieden, die voorheen vooral naar de stad trokken op zoek naar een baan, een toekomstperspectief bieden als herder of kaasmaker, omdat we ze een goed salaris kunnen uitbetalen.’ De productie van feta is dus naast een culinaire en culturele traditie ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Vandaag de dag is de Griek de grootste consument van feta: naar schatting eet een Griek gemiddeld meer dan tien kilo per jaar. Overtuigd van de Griekse oorsprong van feta?
Feta-politie
Andere landen zijn niet onder de indruk van het Griekse betoog. Canada opende de aanval door de Grieken toe te bijten dat er in Griekenland geen plaatsje was dat Feta heette, zoals bij Gouda (kaas) en Parma (ham) wel het geval is, waaruit zou blijken dat de Grieken ongelijk hadden. Andere feta producerende landen binnen de EU, zoals Duitsland, Engeland, Frankrijk en Denemarken, gooiden ook hun kont tegen de krib, want sinds het vervallen van grenscontroles tussen de lidstaten lijkt ook het recht op cultureel erfgoed te vervagen. Griekenland beschermt de productie van feta op eigen bodem al sinds 1930, aan de hand van de vijftien feta geboden, en breidde haar regels in 1988 uit tot het beschermen van de geografische locatie van de productie. Door het oprichten van de Producted designatios of origins (PDO’s) door de Europese Unie maakte feta nu ook kans om niet alleen op de nationale, maar ook op de internationale markt te worden beschermd tegen andere landen die naar eigen zeggen ook feta produceerden, zij het met andere productiemiddelen. In 1994 droegen de Grieken fetakaas voor aan de Europese commissie zodat de kaas erkend zou worden als Grieks cultureel erfgoed. Hierdoor zou het produceren van kaas met de naam feta buiten Griekenland strafbaar zou worden. Sommige ministers van landbouw pleitte zelfs voor een feta-politie om het naleven van deze regels te controleren. Helaas verklaarde het Hof de aanvraag nietig, omdat feta gezien werd als een soortnaam en niet als authentieke kaas – iets wat door de Grieken als een grote belediging opgevat werd.
Feta als korrelig strijdveld
Ondertussen waren de relaties tussen Griekenland en ‘feta’ producenten verzuurd geraakt, wat leidde tot broeierige conflicten. De eigen feta werd in Griekenland door de wet beschermd, waardoor de binnenlandse markt weinig problemen had met het afzetten van Griekse producten. Buitenlandse producenten hadden daar wel problemen mee. Zo werd een Deens schip vol Deense feta tegengehouden door de Griekse autoriteiten op grond van de schending van deze nationale wet.
De strijd over en weer toont middels de zoektocht naar het oorsprongsrecht van feta de moeizame vorming van een Europese identiteit
Om voorgoed van het gebakkelei af te zijn, stuurde de Europese Commissie haar lidstaten een vragenlijst om hun kennis van feta te testen. Hierin stonden vragen over de productie van feta, hoeveel ze er jaarlijks van aten en waar ze dachten dat het oorspronkelijk vandaan kwam. Het merendeel van de lidstaten gaven aan Griekenland als land van oorsprong te zien en feta niet als verzamelnaam, maar als productnaam te zien. Andere landen maakten vanwege het toegekende PDO in 2002 witte kaas en mochten op hun producten geen referenties meer maken naar de Griekse cultuur. Dit verklaart de sfeerloze verpakkingen van de witte kazen in de koelcellen van onze supermarkten. Helaas bleek dit niet de oplossing voor de koude oorlog over feta die al jarenlang de relaties tussen landen beïnvloedde. Landen buiten de EU hebben namelijk nog wel het recht om kaas te verkopen die feta heet, omdat zij niet vallen onder de regelgeving van de EU. Dit bleek eerder problematisch met Canada en Bulgarije, die ook het oorsprongsrecht op feta claimen.
Europese samensmelting
De strijd over en weer toont middels de zoektocht naar het oorsprongsrecht van feta de moeizame vorming van een Europese identiteit. Door de toenemende samenwerking en handelsverbanden tussen landen binnen de EU verandert het belang van nationale identificatie. Ideeën en culturen verspreiden zich vrij zonder zich te bekommeren om landsgrenzen of eigendom. Wat het conflict rondom feta aantoont, is dat de gewenste eenheidsvorming van de EU gepaard gaat met conflicten rondom de regionale en nationale identiteit en trots. De vraag is of deze binnen de Europese Unie nog bestaansrecht hebben. Voor feta is het in ieder geval goed afgelopen, als je het aan de Grieken vraagt. Zij is binnen de grenzen van de EU herenigd met haar thuisland. Iets waar Homerus haast een mythische vertelling aan had kunnen wijden.
Comments