Femimissme

Achter de glitters van Miss Beauty of the Netherlands

Tekst: Marije Nieuwland

Beeld: Masja Willekens

Een regenbui trok over Mediapark Hilversum. Voor een grote televisiestudio was een rode loper uitgerold die nat werd van de regendruppels. Vrouwen in galajurken lieten met hun hoge naaldhakken subtiele stempels achter in de donkerrode, haast zompige stof. Eén van hen zou later die avond met een kroon op haar hoofd naar buiten lopen als de nieuwe ‘Miss Beauty of the Netherlands’. Op mijn sneakers liep ik achter de missen aan de loper over.

Nog nooit zag ik zoveel glitters in één ruimte. Van top tot teen schitterden de vrouwen om mij heen: glanzende haren, fonkelende oogschaduw en oogverblindende paillettenjurken met daaronder gewaxte benen ingesmeerd met glimmende bodylotion. Zowel de vrouwen op het podium als in het publiek hadden voor de missverkiezing alles uit de kast getrokken. Het werd me snel duidelijk dat ik enigszins underdressedde studio was binnengewandeld.

Nadat ik plaatsnam op een tribune waarbij op elk stoeltje een goodiebag met strikje was geplaatst, volgde een groot spektakel. Het podium van Studio 21 was het strijdtoneel geworden van twaalf missen die streden om de kroon. Twaalf, want elke miss vertegenwoordigde een van de Nederlandse provincies. Miss Beauty of Groningen - Roosmarijn - was geen onbekende voor mij. Sterker nog, zij was de reden dat ik hier vanavond was. Roosmarijn en ik zaten bij elkaar in de klas gedurende het laatste jaar van de middelbare school. Terwijl ik nog geen idee had wat ik na de examens van het leven wilde, had Roosmarijn een duidelijk uitgestippeld plan. Het VWO-examen was voor haar een ticket tot de studie Medicijnen. Van jongs af aan wist ze dat ze dokter wilde worden; ze stond op en ging slapen met dat doel voor ogen. Interesse in make-up, gekrulde haren en gelakte nagels leek ze niet te hebben. Roosmarijn kwam naar school in comfortabele truien en droeg haar haren meestal praktisch in een paardenstaart. Zij was niet het type waarvan ik had verwacht dat ze vier jaren later in glitterjurk over een catwalk zou lopen. En juist dat, maakte mij nieuwsgierig naar waar missverkiezingen vandaag de dag over gaan.

Vleeskeuring of emancipatie?

Missverkiezingen kennen een lange geschiedenis. Deze geschiedenis start in de Verenigde Staten, waar in 1921 voor het eerst een ‘Miss America’ werd gekozen. De toen 16-jarige Margaret Gorman bezat twee belangrijke kwaliteiten die haar de winst brachten. Ten eerste was ze ongetrouwd en nooit eerder getrouwd geweest - want een getrouwde vrouw is nou eenmaal geen ‘Miss’ maar een ‘Mrs’ - en ten tweede zag ze er simpelweg ‘goed’ uit in badpak. Haar smalle taille, ronde billen en volle borsten gaven Margaret het gedroomde badpaklichaam dat cruciaal was om de diamanten tiara te bemachtigen. Destijds was de Miss America verkiezing namelijk puur en alleen een badkleding-competitie; een marketingstunt bedacht door een lokale businessman om mannelijke vakantiegangers naar het strand van New Jersey te trekken. In die zin lijkt de missverkiezing niets meer dan een ordinaire vleeskeuring bedacht door mannen en voor mannen.

Toch is de historie van missverkiezingen niet zo simpel. Op het podium streden missen niet enkel voor een kroontje, maar ook voor emancipatie. De jaren twintig waren immers een tijd waarin Victoriaanse kledingvoorschriften als norm golden in Westerse samenlevingen. Een vrouw in een jurk of rok die niet tot over de knieën kwam, zorgde al voor opgetrokken wenkbrauwen. Laat staan op wat voor reacties een vrouw kon rekenen die in het openbaar in badpak verscheen. ‘Voor sommige vrouwen waren missverkiezingen dan ook een weg naar seksuele bevrijding’ stelt historicus Blain Robert in zijn boek Pageants, Parlors and Pretty Women: ‘ze streden tegen de Victoriaanse norm dat het vrouwenlichaam bedekt moest zijn.’

De weg naar seksuele bevrijding bleek echter niet zonder hobbels. Toen de missverkiezing uitgroeide van een lokaal (New Jersey) tot een nationaal (de Verenigde Staten) en daarna zelfs tot een internationaal evenement, kwam er steeds meer kritiek. De bom barstte toen de bikini werd geïntroduceerd. Zo verklaarde Paus Pius XII de kroning van Miss World 1951 ‘zondig’ omdat ze gekleed in bikini haar kroon in ontvangst had genomen. Maar niet enkel conservatieve christenen voelden ongemak bij een podium vol vrouwenlichamen gehuld in kleine lapjes stof. Opvallenderwijs kwam er in de jaren 60 ook kritiek van progressief feministische organisaties. De feministische actiegroep New York Radical Women protesteerde bij de Miss America verkiezing van 1969. In een zogeheten Freedom Trash Can werden demonstratief bh’s, corsetten, nepwimpers en make-up verbrand. Volgens de feministen was 'de miss' het symbool van de objectificatie van het vrouwenlichaam. Het podium dat eerder een terrein was waar vrouwen zich konden bevrijden van lange rokken en kuise kousen, leek nu een plek te zijn geworden waar een nieuw onderdrukkend schoonheidsideaal werd gecommuniceerd.

De miss van tegenwoordig

In een blauwe bikini liep Roosmarijn de catwalk op. Om haar middel was een felgele, half-doorzichtige sarong geknoopt. Ze werd gevolgd door de andere missen die allen precies diezelfde bikini en sarong droegen. Je zou kunnen stellen dat de outfit nét genoeg liet zien om deze catwalkshow - in officiële missverkiezing taal - ‘de bikinironde’ te mogen noemen en nét genoeg bedekte om critici niet in het harnas te jagen. De enorme commotie rondom de bikinironde zorgde in Amerika namelijk al voor het afschaffen van dit voorheen zo essentiële onderdeel van het evenement. Op Instagram postte de organisatie van Miss America een video waarin een witte bikini in rook opgaat, gevolgd door het statement ‘#byebyebikini’. In Nederland daarentegen wordt met de sarong eerder een ‘gulden middenweg’ gekozen. Op deze wijze communiceert de organisatie van Miss Beauty of the Netherlands een antwoord op de feministische debatten over missverkiezingen die anno 2021 nog steeds gevoerd worden.

Doordat missverkiezingen al decennialang onder vuur liggen, is er uiteraard meer veranderd dan enkel kledingvoorschriften. De belangrijkste hervormingen zijn de toenemende focus op ‘schoonheid van binnen’ en het promoten van een diverser vrouwbeeld. Bij de show van Miss Beauty of the Netherlands waren duidelijk bewuste keuzes gemaakt die hierop inspeelden. Zo waren de pauzes gevuld met spectaculaire optredens van dragqueens en gaf Miss Noord-Holland Solange een speech over haar ervaringen in de maatschappij als transvrouw. Ze hield een krachtig verhaal over het belang van een diverse definitie van vrouw-zijn. Het publiek stond op om de mooie woorden van Solange te belonen met een daverend applaus.

Ik volgde het voorbeeld van de mensen om mij heen, kwam van mijn stoel en droeg bij aan het luide applaus. Naast mij stonden twee vrouwen die wat betreft uiterlijk vertoon net zo goed op het podium hadden kunnen staan. De schitterende galajurken die ze droegen in combinatie met de geföhnde haren en tot in de puntjes verzorgde make-up gaven hen de ultieme ‘miss-look’. Maar vooral de satijnen sjerpen maakten mij duidelijk dat ze vanavond niet enkel de rol van publiek vervulden. We raakten in gesprek; Kim en Danique bleken inderdaad ook missen te zijn. Maar bij de provinciale voorronde van Miss Beauty of the Netherlands in Drenthe waren ze allebei afgevallen. Deze avond moedigden ze de finalisten aan die gedurende het missverkiezingen-traject hechte vriendinnen van hen waren geworden.

Nadat ik mijn enigszins sceptische blik op missverkiezingen met Kim en Danique had gedeeld, gaven zij mij een kijkje in hun wereld. Bij elk onderdeel van de show kreeg ik een uitgebreide uitleg, soms gevolgd door een interessante inside story. Onder het genot van een prosecco aanschouwde ik de dansoptredens en modeshows die naast mij geanalyseerd werden door twee missverkiezing-experts. Ik merkte op dat Kim en Danique enkel met lof en waardering spraken over de missen op het podium. Mijn oorspronkelijke aanname dat Miss Beauty of the Netherlands een patriarchale wedstrijd zou zijn waarbij vrouwen onderling uitvechten wie de mooiste van het land is, verdween langzaam naar de achtergrond. In Kim’s woorden zijn missverkiezingen eerder een plek waar vrouwen samenkomen om elkaar te steunen in hun persoonlijke ontwikkeling: ‘Ik kan me voorstellen dat het wat als een vleeskeuring overkomt, al voelt het echt niet zo. Het gaat er om dat je daar op dat podium durft te staan in die bikini en jezelf helemaal durft bloot te geven. Als je die streep eenmaal overgaat, kan je de hele wereld aan.’

Strijd én sisterhood

Voor een laatste keer die avond betrad Roosmarijn het podium. Ze kreeg nog één kans om de jury te laten zien dat zij Miss Beauty of the Netherlands 2021 moest worden. Deze laatste ronde stond de boodschap die zij als miss aan de wereld wil verkondigen centraal. In een krappe minuut vertelde Roosmarijn over de liefde die ze van kinds af aan al had voor de oceaan, en over het belang van het tegengaan van de immense plastic vervuiling onder water. Op dat moment, werd het podium van glitter & glamour voor eventjes een activistisch strijdtoneel; een platform voor vrouwen die een missie willen uitdragen.

Terwijl ik luisterde naar alle korte toespraken, legde Danique mij meer uit over het bijzondere missverkiezing-traject dat alle finalisten samen hadden doorlopen. Het traject bestond niet enkel uit catwalktrainingen en danslessen, vertelde ze. Minstens even belangrijk waren de speechcursussen en het vrijwilligerswerk dat de missen samen hadden verricht. Daarbij konden de vrouwen persoonlijke verhalen, ervaringen en emoties met elkaar delen tijdens intieme groepsgesprekken. ‘Brengen missverkiezingen dan een soort sisterhood teweeg?’ vroeg ik aan Danique. Ze knikte instemmend. Vervolgens stond ze op om te klappen voor de winnares die net was gekozen. Saartje uit Zuid-Holland werd gekroond tot de enige echte Miss Beauty of the Netherlands 2021. Tijdens het langdurige applaus viel mijn oog op de arm van Danique, waarop de letters ‘GRLPWR’ stonden getatoeëerd. Misschien was dat wel de beste samenvatting van de avond.

Een paar weken later ontmoet ik Roosmarijn in een koffietentje in Groningen, vlak voordat ze naar een college Geneeskunde moet. Vandaag draagt ze geen paillettenjurk, geen hoge hakken en geen sjerp. Ze ziet er eigenlijk precies zo uit zoals ik haar herinner van de middelbare school. Ik vraag haar hoe ze terugkijkt op het missverkiezing-traject. ‘Misschien heb ik niet de kroon mee naar huis mogen nemen, maar wel een rijkdom aan ervaringen. Meiden die nooit gesteund zijn vanuit hun omgeving en thuissituatie hebben hier een groep vrouwen gevonden waar ze wel hun ei kwijt kunnen. Als dat het achterliggende van een missverkiezing is, dan is het iets dat ik enorm steun.’ Dan laat ze een korte pauze vallen. Een glimlach verschijnt op haar gezicht en ze concludeert: ‘was de wereld maar een beetje meer zoals een missverkiezing’.

Zijn missverkiezingen dan een soort droomwereld? Of wellicht een utopie? Het is mij in ieder geval duidelijk dat Miss Beauty of the Netherlands een plek biedt waar vrouwen elkaar vinden, steunen en samen de wereld een beetje mooier proberen te maken. Toch blijf ik zitten met vragen. Voor Roosmarijn, Kim en Danique is het ‘empowering’ om over een catwalk in bikini te paraderen, maar hoe komt dat over op alle vrouwen - met bijvoorbeeld een grotere kledingmaat - die voor de televisie zitten? We keren dan terug bij de oneindig durende discussie of missverkiezingen ‘seksistisch’ of ‘seksueel bevrijdend’ zijn. Maar, het lijkt me te kort door de bocht om missverkiezingen te begrijpen als zijnde óf feministisch óf onfeministisch. Want terwijl missverkiezingen enerzijds een symbool zijn van patriarchale geschiedenis, bieden ze tegelijkertijd een tegengif. En wat van die twee de boventoon voert, is maar net hoe wij het willen begrijpen.