De Sims 2: een geslaagde uitvinding van de maakbare samenleving

Tekst: Floor van der Wulp

Beeld: Eva van Gelder

Haalde jij het trapje van het zwembad weg zodra er iemand in zwom? Had jij al acht kinderen opgevoed vóór je tiende verjaardag? Of waren je Sims poppetjes verdacht rijk en gelukkig doordat jij af en toe vals speelde met geheime codes zoals motherlode en maxmotives? Het digitale simulatiespel De Sims bracht een hele generatie veel plezier, maar demonstreert ook hoe maakbaarheid en een obsessieve drang naar controle centraal staan in onze maatschappij.

Voor de leken onder ons:De Sims is een digitaal simulatiespel dat ook wel vergeleken wordt met een virtueel poppenhuis. Het spel is ontwikkeld door Will Wright en op de markt gebracht in 2000, waarna het vervolg, De Sims 2, in 2004 uitkwam. Je kan de levens van je Sims, een soort mensen met een fictieve taal, besturen en aanpassen door onder andere hun uiterlijk, kleding, meubels, huizen, relaties en werk te kiezen. Je bouwt voor je Sims een compleet leven op en kijkt toe hoe dat leven zich ontvouwt op basis van de keuzes die jij voor ze maakt. De Sims was een van de best verkochte spellen aller tijden en een echte pionier in het huidige genre van simulatiespellen. Het wist zowel mannelijke als vrouwelijke spelers te werven, een bijzondere prestatie in een tijd waarin computerspellen vaak gendergericht waren.

Incest en andere jeugdherinneringen aan de Sims

Ik genoot vroeger ontzettend van het spelen van De Sims 2. Als jong kind maakte ik zo kennis met aspecten van het leven waar ik in de echte wereld nog helemaal geen toegang toe had. Bij De Sims kon ik als kind een volwassene spelen zonder de consequenties van het echte volwassen leven. Ik had zoveel tijd geïnvesteerd in mijn Sims familie dat de kinderen van mijn Sims uit huis waren gegaan en zelf weer kinderen hadden gekregen, waarna zij vervolgens óók weer kinderen hadden gekregen. Dit leidde tot een stad die praktisch één grote familie was. Toen ik met mijn moeder over dit artikel sprak, en haar vertelde over mijn ‘Familie Eigeel’, merkte ze iets op dat ik me nog niet eerder had gerealiseerd: ik had als achtjarig kind een incestueuze fantasiewereld opgebouwd.

Naast het plezier dat ik haalde uit het uitvoeren van sociale experimenten die in het echte leven niet zo snel zouden plaatsvinden, was het ook fijn om tijdelijk in een fantasiewereld te kunnen verdwijnen. Het Sims leven was vaak wat minder gecompliceerd dan de werkelijkheid. Een kind baren hoefde je niet, de ooievaar kwam je kind gewoon brengen. Werken? Nee joh, laat je hond gewoon model worden en dan verdient hij genoeg voor het hele gezin. Ook psychologische stoornissen, overgewicht en liefdesrelaties met grote leeftijdsverschillen kan ik me niet herinneren. Helaas heb je in het echte leven geen levenselixer, geldbomen, geheime codes en een melodie na de seks die aangeeft dat je zwanger bent geworden.

Ik heb vreugdevolle herinneringen aan de vele uren die ik als kind aan mijn digitale hobby heb besteed. De Sims leerde mij hoe belangrijk het is om in mijn eigen behoeften te voorzien door middel van zes overzichtelijke behoefte-balkjes die van groen naar rood verschoven naarmate mijn Sim honger kreeg, naar de wc moest of snakte naar sociaal contact. Nu nog steeds, in drukke tijden, herinner ik mezelf eraan dat ik tijd vrij moet maken om in die basisbehoeften te voorzien. De Sims leerde mij ook de beginselen van de leer om vriendschappen op te bouwen, liefde te vinden, carrière te maken en de dood te accepteren. Toch zet ik mijn vraagtekens bij één specifieke les die ik uit De Sims heb gehaald. De valkuilen van onze focus op controle

De Sims is gecreëerd in een bepaalde tijd, op een bepaalde plaats en beïnvloed door de ideeën van de tijd van toen. Het spel was niet zomaar een daverend succes: het viel op de vruchtbare bodem van een tijdsgeest waarin maakbaarheid centraal stond. Het is deel van een groter idee waarin ons wordt aangeleerd dat we overal controle over kunnen – en dus moeten – hebben. Het idee van maakbaarheid stelt dat bijna alles mogelijk is, zolang jij maar de juiste keuzes maakt. Voor de hand liggende voorbeelden zijn schoolprestaties en carrière: al vanaf jonge leeftijd krijg je te horen dat je succesvol kan zijn zolang je maar hard werkt. Maar ook in andere aspecten van het leven sijpelt de nadruk op maakbaarheid door, bijvoorbeeld bij zwangerschappen. Door middel van vruchtwaterpuncties krijgen ouders de optie zwangerschappen waarbij de baby genetische afwijkingen vertoont, vroegtijdig af te breken. Als we kijken naar De Sims zien we dat je niet alleen controle hebt over je poppetjes, maar dat je ook continu keuzes maakt die invloed hebben op hoe succesvol ze kunnen worden. Je bepaalt wanneer ze eten, wat ze doen in hun vrije tijd en met wie ze relaties aangaan. Alles ligt in jouw handen, en dit is leuk en bevrijdend, maar ook een grote verantwoordelijkheid. Zo kan het gebeuren dat jeugdzorg je kind weghaalt als je niet goed voor je Sim zorgt óf je Sim kan een minder plezierige kennismaking hebben met Magere Hein, de geest van de dood.

In de werkelijkheid zal je kind niet gelijk weggehaald worden als je twee keer vergeet een luier te verschonen en dood gaan zal je al helemaal niet zo snel overkomen, maar er zitten wel degelijk haken en ogen aan deze wijdverspreide gedachtegang waarbij maakbaarheid en controle centraal staan. Als je namelijk alles kan zijn en worden en het je toch niet lukt om je doel te behalen, heb je volgens deze ideologie gefaald. Het is je eigen schuld dat het je niet is gelukt, want je hád alles kunnen doen en zijn. De mate waarop we de verantwoordelijkheid voor eigen succes, en dus ook eigen falen, benadrukken in deze maatschappij, leidt tot prestatiedruk, (chronische) stress, perfectionisme, faalangst en depressie. Ik zie de invloed van deze verhoogde verantwoordelijkheid bij mezelf terug als ik kijk naar mijn obsessieve drang naar productiviteit, waarbij de to-do lijstjes me dagelijks om de oren vliegen.

Er zitten gelukkig ook positieve aspecten aan maakbaarheid, misschien was het concept anders ook nooit zo populair geworden. De maakbare samenleving benadrukt ieders potentie, stimuleert doorzettingsvermogen en hard werken, en moedigt een proactieve houding in je leven aan. Op zich niks mis mee. Het probleem zit hem in het doortrekken van deze maakbaarheid tot ieder aspect van je leven. De oplossing voor onze obsessie met controle en maakbaarheid ligt allereerst in het doorprikken van de illusie van perfectie. Als we met z’n allen wat eerlijker kunnen zijn over onze worstelingen, wat minder streng voor onszelf kunnen zijn en wat meer controle los kunnen laten, zou het een stuk helpen. En als we dan toch een enorme neiging hebben naar controle, hoeven we alleen nog onze laptop te openen en De Sims 2 te spelen.